તને ચાહવું એટલે ?!

તને ચાહું છું એટલે હું
ઓગળતો રહ્યો છું સતત –
બરફની જેમ,
પણ ચાહવાના અર્થને
પામી શક્યો નથી.
કદાચ,
તને ચાહવું એટલે…
ધોધમાર વરસાદમાં
કોરાકટ્ટ રહી જવાની
ઘટના હશે…!
તને ચાહવું એટલે…
વૃક્ષ થઇને
ફળ્યા વગર
રહી જવાની ઘટના હશે…!
કે પછી –
તને ચાહવું એટલે
ભર વસંતે
પાનખરનો અભિશાપ હશે…!!!
– તને હું પૂછી શકું…
કે તને ચાહવું એટલે ?!
-સંકલીત

બહાર પીટે મોટુ ઢોલ, ભીતરમાં છે પોલંપોલ

આજકાલ દરેક ક્ષેત્રે હરીફાઇનુ તત્વ ખૂબ વધી ગયુ છે. એક નોકરી માટે કેટલીય તો અરજી આવે. વળી ઉમેદવારો પાસે પણ જાતજાત ની અપેક્ષાઓ રાખવામા આવે. ઉચી ડિગ્રીઓ, વાતચીત મા સામાને લપેટીને શીશીમા ઉતારવાની કળા(જેને સારી ભાષામા કોમ્મુનિકેશન સ્કિલ કહે છે) અનુભવ, સારો દેખાવ, અનેક પાસાઓ ચકાસીને સારી કંપનીઓ ઉમેદવારની પસંદગી કરે છે.

થોડા વર્ષો પહેલા, એક જાણીતી કંપનીની સિલેક્શન કમિટીની હુ મેમ્બર હતી. ઉંચા પગારવાળી જવાબદારી ભરી જગ્યાઓ ભરવાની હતી. બહુ સ્વાભાવિક છે, કે જેમ જેમ બધાને ખબર પડતી ગઇ કે હુ આ પસંદગી સમિતિની સભ્ય છું, તેમ તેમ રાતોરાત મારા ભાવ વધી ગયા. રાજકીય, સામાજીક તથા ધાર્મીક વડાઓ તરફથી મારા પર ફોન, પત્ર, પર્સનલ મિટિંગ જાતજાતની રીતે દબાણો થવા માંડ્યા. વર્ષોથી ભુલાઇ ગયેલા સગાઓ, કોલેજ કાળના મિત્રો, જુના વિધ્યાર્થીઓ, મારા શિક્ષકો, બધા જાણે ખાસ ઓળખીતા હોય તેમ મુલાકાતે આવવા લાગ્યા. એક દિવસ તો અમારા મંદિરનો પુજારી મોટો પડિયો ભરીને પ્રસાદ ઘેર આપવા આવ્યો. મને કહે, ‘તમારા બા રોજ દર્શન કરવા આવે છે. તમને બહુ દિવસથી જોયા ન‘તા એટલે આજે જાતે આવ્યો. મારા દિકરાનુ તમારે ‘કરવાનુ‘ છે હો બહેન. આપણો હિતેશ, એમ.બી.એ. ફર્સ્ટ કલાસ છે.‘

પેનલ પર અમે ચાર જણ હતા. બધાજ પ્રામાણિક. ખરેખર તો આ જમાનામાં પ્રામાણિકતાને કારણે જ તમારે મિત્રો ઓછાને દુશ્મન જાજા બને છે. કાંઇ વાંધો નહી, દરેક વસ્તુની કિંમત ચુકવવી પડે છે તેમ માનવાનુ. ઇંટવ્યુ શરૂ થયા. સૌ પ્રથમ એક છોકરી અંદર આવી. તેનુ નામ નંદિતા હતુ. એખાવડી, સ્માર્ટ તથા પહેરે ઓઢવે સુખી ઘરની લાગતી હતી. અમને બધાને ગુડ-મોર્નીંગ કહીને, બેસવાનુ કહેવામા આવ્યુ પછી બેઠી.

‘આ નોકરી માટેની કઇ યોગ્યતા તારામાં છે તે તુજ કહે ને.‘ મે પુછ્યુ.

નંદિતા કહે, ‘મારામાં ભારોભાર આત્મવિશ્વાસ છે. તમે જે કામ સોંપશો એ હુ ચોકસાઇ થી કરી સકીશ.‘ તેના ઉચ્ચારો અમેરીકન છાંટવાળા હતા. તેથી તેને પુછવામાં આવ્યુ કે તુ ક્યાની છે?

નંદિતા કહે, ‘હુ તો અહીની જ પણ મારા ઘણા સગા યુ.એસ. મા રહે છે, તેથી મોટાભાગ ના વેકેશનો મે ત્યા જ વિતવ્યા છે. મારા કાકા સિલિકોન વેલીના બહુજ જાણીતા ઉધ્યોગપતિ છે. કાકા ન્યુયોર્ક ટાઇમ્સ ના રિપોર્ટર છે અને મારો કઝીન વાઇટ-હાઉસમા કામ કરે છે‘

‘આ નોકરીમા જાતજાતના લોકોને તારે મળવુ પડશે. તને લાગે છે કે તુ બરાબર કામ કરી શકીશ?’ કોઇકે પુછ્યુ.

‘એમા તો હુ એક્ષ્પર્ટ છુ. મને પાર્ટીઓનો ગાંડો શોખ છે.‘

‘આ પર્ટીની વાત નથી. લોકોને પાર્ટી જેવા સામાજીક ફંકશનમા મળવુ અને બિઝ્નેશ મિટિંગમા મળવુ એ બે તદ્દન જુદી વાત છે.‘ કોઇકે ટકોર કરી.

પછી નંદિતાને ટેકનીકલ પ્રશ્નો પુછવામાં આવ્યા. તેના વિષયને લગતુ તેનુ જ્ઞાન સારૂ હતુ. બધુ પત્યુ એટલે તેને જવાનુ કહેવામા આવ્યુ. એટલે નંદિતા કહે, ‘આપને વાંધો ન હોય તો હુ આપને એક પ્રશ્ના પુછુ?’

મને આ છોકરી ગમી ગઇ. જો કે આપણા દેશમા તો સદીઓ સુધી સ્ત્રી જાતીના અવાજને દબાવી દેવામા આવ્યો છે જ્યા સ્ત્રી તરીકે જન્મનારનુ પણ ગળુ ધોટવામા આવતુ હોય, જ્યા વાદવિવાદમાં ન ઉતરે, ઝાઝી પુછપરછ ન કરે તેવી કહ્યાગરી સ્ત્રીઓને ‘સારી‘ છોકરી ગણવામાં આવતી હોય, ત્યા આવી છોકરીઓ ભાગ્યે જ મળે જે સ્વતંત્ર રીતે વિચારી શકે!

નંદિતા કહે,’કામના પ્રમાણમા તમારુ પગાર ધોરણ બરાબર નથી‘ હુ જરા જંખવાઇ ગઇ છતા મે કહ્યુ,’બીજા ઉધ્યોગો કરતા આ નોકરીમા શરૂઆતના પગારો ખુબ સારા છે.‘

‘હશે, પરંતુ મારે મારુ પોતાનો ફ્લેટ ભાડે લઇને રસોઇઓ, નોકર રાખીને રહેવુ હોય તો આટલા પગારમાં ન પોસાય.‘

‘તુ તો તારા કુટુંબ સાથે જ રહેતી હોઇશને! કંપનીની બસ છે. સવારનુ લંચ કંપની તરફથી સબ્સીડાઇઝ ભાવમા મળે છે‘ અમે કહ્યુ.

‘કમાતી થાઉ એટલે હુ તો જુદી જ રહેવા માંગુ છુ. એ લેટેસ્ટ ટ્રેંડ છે.‘ હુ તો નવા જમાનાથી બાઘી બાઇ હોઉ તે દ્રષ્ટિએ મારી સામે જોઇને તે રૂમની બહાર નિકળી ગઇ.

એ દિવસના ઇંટર્વ્યુ પતતા જ સાંજ પડી ગઇ. ઘેર પહોચતા રોજ કરતાં વધારે મોડુ થઇ ગયુ. પહોચતાની સાથે જ મારા સાસુ કહે ‘પ્રિતીની દિકરેની અઢારમી બર્થ્-ડે છે. તેની પાર્ટીમા તારે જાવાનુ છે ભુલી ગઇ? આખો દિવસ કામમા નવરી જ નથી પડતી તુ તો!! આપણે બધાએ આ સમાજમા રહેવાનુ છે તે ભુલતી નહી‘

આજ્ઞાંકિત બાળકની જેમ હુ સાડી બદલીને પ્રિતીના ઘરે પહોંચી. એજ ઘીસીપીટી બર્થ્-ડે પાર્ટી, આજકાલતો ઇવેંટ મેનેજમેંટની બોલબાલા છે. તમે કેટલી પેટી ખર્ચવા માગો છો તે નક્કી કરીને આવા પ્રસંગ ઉકેલનારની મદદ લઇ લો તો તમે ફ્રી ના ફ્રી. નાણા કોથળીની ગાંઠ તમારે ખોલવાની. બીજી બધી ગાંઠ ઇવેંટ મેનેજર ઉકેલી શકે. ગરમી કહે મારુ કામ! ઠંદાપીણાની ટ્રે ફરતી હતી. પુરુષો શેર બજાર તથા પોલિતિક્સની તથા સ્ત્રીઓ એન આર આઇ મહેમાનો તથા સોનાના ભાવની ચર્ચાઓ કરતી હતી. ત્યા જ મે એક જાણીતો ચહેરો જોયો. તે છોકરીએ સાડી પહેરેલી હતી અને બધા મહેમાનોને ઠંડા પીણા સર્વ કરી રહી હતી. મે એક્વાર તેની સામે જોયુ એટલે તે ઓળખાણ છુપાવવા માગતી હોય તેમ આઘીપાછી થઇ ગઇ. ટીચર તરીકે મારો ગુણ કે અવગુણ જે ગણો તે એવો છે, કે હુ કોઇ પણ પ્રોબલેમ ને સુલઝાવ્યા વગરનો અધૂરો છોડી સકતી નથી. હુ પ્રિતીની પાસે ગઇ.

‘પ્રિતી પેલી ટ્રે લઇને ફરે છે તે છોકરી કોણ છે?’

પ્રિતી કહે,’નંદિતા છે. મારા હસબંડની ઓફિસમા તેના પપ્પાની કેંટીન છે. જોકે છોકરી સ્માર્ટ છે. અમારી ઓફીસની મદદથીજ તે ભણીને એંજીનીયર, એમ બી એ થઇ છે. તારા ઘરે કોઇ પણ પાર્ટી હોય તો આને બોલાવવા જેવી છે. કેટરીંગનુ કામ પણ કરે છે. તેના પપ્પા પાસે હજીતો સીખે છે.‘ હુ તો છક્ક્ડ ખાઇ ગઇ! આ તો ઇંટવ્યુમા આવી હતી તે જ નંદિતા! લોકો આટલુ જુઠ્ઠુ સાને બોલતા હશે.

એ આખુ અથવાદિયુ ઇંટવ્યુ ચાલ્યા, જાતજાતના ઉમેદવારો આવ્યા. છેલ્લે દિવસે સવારે એક છોકરો આવ્યો. સાદા કપડા અને શાંત છતા પ્રતિભાશાળી. બધાજ સવાલોના સરસ મુદ્દાસર જવાબ આપ્યા. અમને બધાયને તે ગમી ગયો. એની કૌંટુબીક પાશ્ર્વભૂમિકા માટે થોડિ વધારે માહિતી જાણવાના આશયથી તેને વધરે પ્રશ્નો પુછ્યા.

‘તુ ખરેખર કોમ્પ્યુટર સાયંસમા હોશિયાર છે ભાઇ, બહુ નાની ઉમરે તે શીખવાનુ ચાલુ કર્યુ હતુ?’

‘હા જી, લગભગ આઠ વરષનો હતો ત્યારથી.‘

‘કેમ આટલુ જલ્દી?’

‘મારા મમ્મી સ્કૂલના ટીચર હતા. ઘરે મારે એકલા બીજુ શુ કરવાનુ હોય્? એટલે નાનપણથી જ કોમ્પ્યુટરનો ચસ્કો લાગી ગયો.‘ તે બોલ્યો.

છોકરો એટલો ખાનદાન હતો કે પોતાનુ વાજુ વગાડવા માંગતો ન હતો. ક્યાય હુ પદ બતાવતો ન હતો. આવા લોકો બધાને બધારે બની જતા હોય છે.

‘તારા પિતાજી ક્યા કામ કરે છે?’

‘બહેન, તમને મારી બુધ્ધી અને શક્તિમા વિશ્વાસ છે ને? મારા પિતાજી ક્યા છે અને શુ કરે છે તે આપ ન પુછો તો સારુ. આ નોકરી માટે મારી પસંદગી થાય તો ઠીક નહિતર હુ નાસીપાસ નહી થાઉ‘

‘તુ કેટલો પગાર ઇચ્છે છે ભાઇ?’

તેણે જે આકડો કહ્યો તે અમારી અપેક્ષા કરતા સહેજ વધારે હતો તેથી મે પુછ્યુ,’અમે તને આટલો પગાર આપીએ તો તુ એ પ્રમાણેનુ કામ કરી શકીશ ખરો?’

‘આપ જોજોને મારા ખભે સંપુર્ણ જવાબદારી લઇને કામ કરીશ. મારા પગારના એસી ટકા રૂપિયા હુ દાનમા આપુ છુ. આર્થીક રીતે મજબૂર એવા વિધ્યાર્થીઓને ભણાવવામા વાપરુ છુ.‘

અમે એ અંગે થોડી તપાસ કરી અને અંતે તેને પસંદ કર્યો. થોડા દિવસ પછી એ કંપનીનો ક્લાર્ક થોડી સહીઓ કરાવવા મારી પાસે આવ્યો.

ઇંટર્વ્યુ માટે આવેલા ઉમેદવારોના TA/DA તથા હોટલના ખર્ચના વાઉચર્સ હતા. મને કહે, ‘આપણે જે નિમિષ મહેતાને પસંદ કર્યો તેણે કોઇ બિલ નથી મુક્યા‘. ગઇ કાલથી તે કંપનીમા જોડાયો એટલે મે તેને પુછ્યુ તો તે કહે, ‘હુ તો પર્સનલ કામથી અહી આવવાનો જ હતો તથા મારા કાકાનુ ઘર અહી બાજુમા જ છે. તેથી એમના ઘરે જ રહ્યો હતો. મારી સ્ત્રી સહજ જિજ્ઞાસાવ્રુતી જાગ્રુત થઇ ઉઠી. મે તેના appoinment letterની કોપી પર તેનુ કાયમી સરનામુ જોયુ. શહેરના અત્યંત જાણીતા તથા તવંગર ડોક્ટરનો આ એકનો એક સુપુત્ર હતો.‘

ખરેખર ખાનદાનીનુ તેજ સુર્યના તેજ જેવુ હોય છે. ઉગતી વખતે પણ લાલ અને આથમતી વખતે પણ લાલ. પેલી આછકલાઇથી ભરેલી નંદિતા મને યાદ આવી ગઇ. બહાર પીટે મોટુ ઢોલ,

ભીતરમાં છે પોલંપોલ જેવી…

સુધા મુર્તિ

ભારતીય સંસ્કૃતિ

ભારતીય સંસ્કૃતિ વિષે સહુ કોઈ જાણકાર હોઈશું પણ તેની માહિતી મેળવવી જરૂરી છે.
આપણા કુલ 4 વેદો છે.
1] ઋગવેદ 2] સામવેદ 3] અથર્વેદ 4] યજુર્વેદ
કુલ 6 શાસ્ત્ર છે.
1] વેદાંગ 2] સાંખ્ય 3] નિરૂક્ત 4] વ્યાકરણ 5] યોગ 6] છંદ
આપણી 7 નદી
1] ગંગા 2] યમુના 3] ગોદાવરી 4] સરસ્વતી 5] નર્મદા 6] સિંધુ 7]કાવેરી
આપણા 18 પુરાણ
1] ભાગવતપુરાણ 2] ગરૂડપુરાણ 3] હરિવંશપુરાણ 4] ભવિષ્યપુરાણ 5] લિંગપુરાણ 6] પદ્મપુરાણ 7] બાવનપુરાણ 8] બાવનપુરાણ 9] કૂર્મપુરાણ 10] બ્રહ્માવતપુરાણ 11] મત્સ્યપુરાણ 12] સ્કંધપુરાણ 13] સ્કંધપુરાણ 14] નારદપુરાણ 15] કલ્કિપુરાણ 16] અગ્નિપુરાણ 17] શિવપુરાણ 18] વરાહપુરાણ
પંચામૃત
દૂધ, દહીં, ઘી, મધ, ખાંડ
પંચતત્વ
પૃથ્વી, જળ, વાયુ, આકાશ, અગ્નિ
ત્રણ ગુણ
સત્વ, રજ અને તમસ
ત્રણ દોષ
વાત, પિત્ત, કફ
ત્રણ લોક
આકાશ, મૃત્યુલોક, પાતાળ
સાત સાગર
ક્ષીરસાગર, દૂધસાગર, ધૃતસાગર, પથાનસાગર, મધુસાગર, મદિરાસાગર, લડુસાગર
સાત દ્વીપ
જમ્બુદ્વીપ, પલક્ષદ્વીપ, કુશદ્વીપ, પુષ્કરદ્વીપ, શંકરદ્વીપ, કાંચદ્વીપ, શાલમાલીદ્વીપ
ત્રણ દેવ
બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ
ત્રણ જીવ
જલચર, નભચર, થલચર
ત્રણ વાયુ
શીતલ, મંદ, સુગંધ
ચાર વર્ણ
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય ક્ષુદ્ર
ચાર ફળ
ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ
ચાર શત્રુ
કામ, ક્રોધ, મોહ, લોભ
ચાર આશ્રમ
બ્રહ્મચર્ય, ગૃહસ્થ, વાનપ્રસ્થ, સંન્યાસ
અષ્ટધાતુ
સોનું, ચાંદી, તાબું, લોખંડ, સીસુ, કાંસુ, પિત્તળ, રાંગુ
પંચદેવ
બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ, ગણેશ, સૂર્ય
ચૌદ રત્ન
અમૃત, ઐરાવત હાથી, કલ્પવૃક્ષ, કૌસ્તુભમણિ, ઉચ્ચૈશ્રવા ઘોડો, પાંચજન્ય શંખ, ચન્દ્રમા, ધનુષ, કામધેનુ, ધનવન્તરિ. રંભા અપ્સરા, લક્ષ્મીજી, વારુણી, વૃષ.
નવધા ભક્તિ
શ્રવણ, કીર્તન, સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચના, વંદના, મિત્ર, દાસ્ય, આત્મનિવેદન.
ચૌદભુવન
તલ, અતલ, વિતલ, સુતલ, સસાતલ, પાતાલ, ભુવલોક, ભુલૌકા, સ્વર્ગ, મૃત્યુલોક, યમલોક, વરૂણલોક, સત્યલોક, બ્રહ્મલોક.

દેવાધિદેવ મહાદેવ

જવાહરલાલ નહેરુ ના પુસ્તકો

ઇન્દુ ને પત્રોઃ ‘લેટર્સ ફ્રોમ એ ફધર ટુ હિઝ ડોટર’ નામની લેખકની પહેલી ચોપડી મુળ અંગ્રેજીમા 1929માં બહાર પડી. પુત્રી ઇન્દીરા 10 વર્ષની હત્તી ત્યારે 1928મા, શ્રી નહેરુએ તેમને લખેલા 31 પત્રો તેમા છે અને જગતના આદી કાળની કથા એમા કિશોરો માટે કહેલી છે. ‘જે બાળકોને એ પત્રો વાંચવા મળશે તે બધા આપણી આ દુનીયાને જુદી જુદ્દી પ્રજાઓના બનેલા એક મોટા કુટુંબરૂપે ઓળખતા શીખશે.’ એવી ઉમેદ લેખકે દર્શાવેલ છે. તેનોઆ ગુજરાતી અનુવાદ 1944 મા પ્રગટ થયો, તેમા અનુવાદકનુ નામ જણાવેલ નથી.


જગતના ઇતિહાસ નુ રેખાદર્શનઃ ‘ગ્લીપસીઝ ઓફ વર્લ્ડ હિસ્ટરી’ નામનો અંગ્રેજી ગ્રંથ 1934 મા બહાર પડ્યો. તેમા પણ લેખકે ‘ઇન્દુને પત્રો’ ની મફક પોતાની કિશોર પુત્રીને ઉદ્દેશીને લખેલા, ‘આપણી દુનીયા વીશે કઇક વિશેષ કહેવાના પ્રયત્ન’ કરતા, મનુષ્યની શાણી તથા ગાંડીઘેલી જીવનયાત્રાનુ નિરુપણ કરતા પત્રો છે. 1930 – 1933 દરમ્યાન શ્રી નહેરુ નૈની, બરેલી અને દહેરાદુનની જેલોમા કેદી હતા ત્યાથી તેમણે આ પત્રો લખેલા. પછી 1939 અને 1945ની આવ્રુતી વેળા તેમણે પુસ્તકમા ઠીક ઠીક સુધાર વધારા કરેલા. તેનો શ્રી મણીભાઇ ભ. દેસાઇએ કરેલો અનુવાદ 1945મા બહાર પડ્યો. લગભગ 1200 પાનાના એ દળદાર ગ્રંથના અર્ધા જેટલા કદનો સંક્ષેપ પણ પાછળથી પ્રગટ થયેલો.


મારી જીવનકથાઃ 1934-35 દરમ્યાન અલ્મોડાની જેલમા લખાયેલુ અંગ્રેજી પુસ્તક ‘એન ઓટોબાયોગ્રાફી’ 1936 મા બહાર પડ્યુ. શ્રી મહાદેવ દેસાઇએ કરેલો તેનો અનુવાદ પણ તે જ વષે પ્રગટ થઇ ગયો. જવાહરલાલજીના પુસ્તકોના ગુજરાતી અનુવાદોમાથી સૌથી વધુ નકલો આ પુસ્તકની છપાઇ. શ્રી મણીભાઇ ભ. દેસાઇએ કરેલો તેનો સંક્ષેપ પણ 1954મા બહાર પડેલો.


મારુ હિંદનુ દર્શનઃ 1942-45 મા અહમદનગરના કિલ્લામાં શ્રી નહેરુએ ભોગવેલા છેલ્લા કારાવાસ દરમ્યાન પાંચજ મહીનામા તેમણે ‘ડિસ્કવરી ઓફ ઇન્ડીયા’ નામનુ અંગ્રેજી પુસ્તક લખેલુ તે 1946મા બહાર પડ્યુ. હિંદના ઇતિહાસ તથા હિંદની સંસ્ક્રુતીના ભિન્ન ભિન્ન પાસા અંગેના પોતાના વિચારો લેખકે તેમા રજુ કરેલા છે. શ્રી મણીભાઇ દેસાઇએ કરેલો તેનો આ ગુજરતી અનુવાદ 1951મા પ્રગટ થયો.


આઝાદી કે સત્રહ કદમઃ 1947-1963 સુધીના સતર વર્ષો દરમ્યાન પંદરમી ઓગસ્ટના દરેક સ્વાતંત્ર દિને દિલ્હી મા લાલ કિલ્લા પરથી આપેલા હિન્દી ભાષણોનો સંગ્રહ.

તરક્કી કા અંદાજા

ઇસ દેશમે હજારોં કામ હૈ. હજારો કામ હમ કરેંગે, ફીર ભી હજારોં બાકી રહેંગે. કામકા અંદાજા ઇસ તરહ કરેં કિ હમને કોઇ નૈ ઇમારત બનાઇ, કોઇ નયા સ્કુલ બનાયા ઔર કોઇ નયા બડા કામ કિયા, તો ઠીક હૈ૱, લેકિન આખિરમેં કામકા અંદાજા યહ હૈ કિ ઇસ મુલ્કમેં ઐસે કિતને લોગ હૈ જિનકી આંખોસે આંસુ બહતે હૈ, ઉનમે સે કિતને આંસુ હમને પોંછેં, કિતને આંસુ હમને કમ કિયે, વહ અંદાજા હૈ ઇસ મુલ્કકિ તરક્કીકા, ન કિ ઇમારતે જો હમ બનાએં યા કોઇ શાનદાર બાત જો હમ કરેં. ક્યોંકી આખિરમેં યહ મુલ્ક ક્યા હૈ? યહ મુલ્ક ઇસકે રહનેવાલે કરોડોં આદમી હૈ – મર્દ, ઔરતે ઔર બચ્ચે – ઔર આખિરમે ઇસ મુલ્કકી ભલાઇ બુરાઇ ઉન કરોડો આદમિયોકી ભલાઇ ઔર બુરાઇ હૈ. ઔર આખિરમે મુલ્ક હૈ હમારે છોટી ઉમ્રકે લડકે-લડકિયાં ઔર બચ્ચે. ક્યોકિ હમાર, આપકા ઔર હમારી ઉમ્ર કે લોગોંક જમાના તો ગુજરતા હૈ.


હમને અપના ફર્જ અદા કિયા, બુરા યા ભલા. હમારા જમાના ગુજરતા હૈ ઔર ઓરોકો સામને આના હૈ. જહા તક હમમેં તાકત થી, હમારે બાજુમેં ઔર હાથોંમેં, હમને આઝાદીકી મશાલકો ઉથાયા ઔર કભી ઉસકો ગીરને નહી દિયા. અબ સવાલ યહ હૈ કિ આપમે ઔર હિન્દુસ્તાનકે કરોડો આદમિયોમેં, નૌજવનો ઔર બચ્ચોમે, કિતની તાકત હૈ કિ વે ભી ઉસકો શાનસે ઉઠાએ રખેં, ઇસ મુલ્ક્કી ખિદમત કરેં, તરક્કી કરે ઔર ખાસ કર ઇસ બાત પર હમેશા ધ્યાન દે કિ કિસ તરહ સે ઇસ મુલ્કકે લાખો-કરોડો મુસીબતજદા આદમિયોકે આંસુ પોંછે, કૈસે ઉનકિ તકલીફે દૂર કરેં, કિસ તરહ વે તરક્કી કરે. આજકલ કિસ તરહસે હમરે બચ્ચોકો મૌકા મિલે કિ વે ઠીક તૌરસે સીખે, પઢે-લીખે, ઉનકા શરીર ઠીક હો, મન ઠીક હો, ઔર દીમાગ ઠીક હો, ઔર ફીર બડે હો કર વો ઇસ મુલ્ક કા બોજા અચ્છી તરહ સે ઉઠાએ. યહ બડા કામ હૈ, જબરદસ્ત કામ હૈ. કોઇ ખાલી કાયદે ઔર કાનૂન સે, ગવરમેંટ કે હુકમ સે તો નહી હો સકતા, જબ તક કિ સારી જનતા ઉસમે હિસ્સા ના લે ભાગ ના લે.


હમ એક બડે મુલ્ક કે રેહનેવાલે હૈ. જબદસ્ત મુલ્ક હૈ, જબદસ્ત ઉસકા ઇતિહાસ હૈ, બડે મુલ્ક કે રેહનેવાલે બડે દિલ કે હોને ચાહિયે. શાન સે હમને હિન્દુસ્તાનકો આઝાદ કિયા. શાન સે હમે આગે બઢાના હૈ, શાનસે હમે યહ જો હિન્દુસ્તાનકિ આઝાદી કિ મશાલ હૈ ઉસકો લે કર ચલના હૈ, ઔર જબ હમારે હાથ કમજોર હો જાએ તો ઔરો કો દેના હૈ. તાકી નૌજવાન હાથ ઉસકો ઉઠાયે ઔર હમ અપના કામ પુરા કરકે ફીર ચા હૈ ખાક મે મિલ જાયે.

– જવાહરલાલ નહેરુ (15 ઓગસ્ટ, 1952)

મહેનત કરને કા સમય

એક જમાના થા જબ એક બડે વ્યક્તિ કિ રોશની સે હમરેં દિલોમેં ભી કુછ ગર્મી આઇ થી. મહાત્માજી કા સબક સુન કર ઉનકી આવાઝ હમારે કાનો ઔર દિલોમેં ગુંજી થી ઔર હમ લોગ દેશમેં લાખો ઔર કરોડોંકી તાદાદમેં અપને ઘરકી મામુલી બાતોંકો, જગડોકો ભુલ કર, અપને પરિવારોં કો તક કો ભુલ કર, અપને પૈસે ઔર જાયદાદોકો ભુલ કર મેદાનમેં આયે થે. ઉસ સમય કોઇ સવાલ નહી ઉથતાથા અપને ફાયદેકા, અપને ઓહદેકા, અપની નૌકરી કા, અગર કોઇ મુકાબલા થા તો ખાલી ઇસ બાતકા કિ કિસ તરહ સે હમ દેશકી સેવામે મુકાબલા કરે. એક ખ્વાબ થા, એક સ્વપ્ન થા જો હમને દેખા ઔર કભી કભી કિસી કદર પગલોંકી તરહસે હમ ઉસ સ્વપ્ન કે પીછે દૌડે.

મે આપસે યાદ દિલાના ચાહતા હુ ઉસ જમાને કિ જબ બગૈર કિસી ફૌજકે, બગૈર કિસી હથિયાર કે, બગૈર કિસી બાહરી સહારે કે, બગૈર પૈસેકે ઇસ મુલ્ક કિ આઝાદી કિ લડાઇ લડી ગઇ થી. કિસને લડી થી? ઇસ મુલ્ક મે બડે બડે નેતા થે, ઔર હમારે બડે ભારી નેતા થે મહાત્માજી. લેકિન આખીર મે ઇસ મુલ્ક કિ લડાઇ હમને, હમારે કિસાનોંને, હમારે અદનાસે અદના, ગરીબસે ગરીબ આદમીયોંને લડી થી. ઉનકે ઉપર બોજા પડા થા ઉસ લડાઇકા. કૈસે વે જીતે થે? અપની હિમ્મત સે, આપને દમસે, ઔર અપને દેશકે નેતા પર ભરોસેસે.

– જવાહરલાલ નહેરુ (15 ઓગસ્ટ, 1949)

આઝાદી કિ મશાલ

હમને ઔર આપને ખ્વાબ દેખે, આઝાદી કા ખ્વાબ. ઉન ખ્વાબો મે ક્યા થા? વહ ખ્વાબ ખાલી યહ તો નહી થા કિ અંગ્રેજ કોમ યહા સે ચલી જાયે ઔર હમ ફીર એક ગીરી હુઇ હાલત મે રહે. જો સ્વપ્ન થા વહ યહ થા કિ હિન્દુસ્તાન મે કરોડો આદમીઓકિ હાલત અચ્છી હો, ઉનકી ગરીબી દૂર હો,ઉનકી બેકારી દૂર હો, ઉન્હે ખાના મીલે,રહને કો ઘર મિલે,પહનને કો કપડા મિલે, સબ બચ્ચોકો પઢાઈ મિલે, ઔર હર એક સક્સ કો મૌકા મિલે કિ હિન્દુસ્તાનમે તરક્કિ કર શકે,મુલ્ક કિ ખિદમત કરે,ઔર ઈસ તરહ સે સારા મુલ્ક ઉઠે. થોદેસે આદમીઓકે હકુમતકી ઉંચી ખુરશીપે બૈઠનેસે મુલ્ક નહીં ઉઠતે હે… મુલ્ક ઉઠતે હૈ જબ કરોડો આદમી ખુશહાલ હોતે હૈ ઔર તરક્કિ કર શકતે હૈ. હમને ઐસા સ્વપન દેખ ઔર ઉશીકે સાથ સોચાકી જબ હિન્દુસ્તાન કે કરોડો આદમીઓકે લીએ દરવાઝે ખુલેંગે, તબ ઉનમેસે લાખોએસે ઉંચે દરજ્જે કે લોગ નિકલેંગે જો નામ હાંશિલ કરેંગે ઔર દુનિયા પર અસર પૈદા કરેંગે.


હમ લોગો ને એક જમાનેસે, જહાંતક હમમે તાકત થી ઔર કુવ્વત થી, હિન્દુસ્તાનકી આઝાદી કિ મશાલ કો ઉઠાયા. હમારે બુઝુર્ગોને ઉસકો હમે દિયા થા, હમને અપની તાકત કે મુતાબીક ઉસકો ઉઠાયા. લેકીન હમારા જમાનાભી અબ હલ્કે હલ્કે ખતમ હો રહા હે. ઔર ઉસ મશાલ કો ઉઠાને ઔર જલાયે રખને કા બોઝ આપકે ઉપર હોગા, આપ જો હિન્દુસ્તાન કિ ઔલાદ હે, હિન્દુસ્તાન કે રહેનેવાલે હે, ચા હૈ આપકા મઝહબ કુછ હો, ચા હૈ આપકા સૂબા યા પ્રાંત કુછ હો. યાદ રખિયે લોગ આતે હૈ, જાતે હૈ ઔર ગુઝરતે હે. લેકિન મુલ્ક ઔર કૌમેં અમર હોતી હે, વે કભી ગુઝરતી નહીં હૈ જબતક કિ ઉનમે જાન હૈં, જબ તક કિ હિંમત હૈ. ઈસ લિયે ઈસ મશાલ કો આપ કાયમ રખીએ,જલાયે રખીયે, ઔર અગર એક હાથ કમઝોરી સે હટતા હૈ તો હઝાર હાથ ઉસકો ઉઠાકર જલાયે રખને કો હર વખ્ત હાજિર હો.

-જવાહરલાલ નહેરુ ( 15 ઓગસ્ટ, 1948 )

બહુત મઝિલે બાકી હૈ

આજ એક શુભ મુબારક દિન હૈ. જો સ્વપ્ન હમને બરસો સે દેખા થા, વહ કુછ હમારી આખોં કે સામને આ ગયા. દિલ હમારા ખુશ હોતા હૈ કિ એક મંઝિલ પર હમ પહુંચે. યહ હમ જાનતે હૈ કિ હમારા સફર ખતમ નહી હુઆ, અભી બહુત મઝિલે બાકી હૈ.


હમારા મુલ્ક આઝાદ હુઆ. લેકિન આઝાદી ભી અજીબ-અજીબ જિમ્મેદારિયાં લાતી હૈ ઔર બોજે લાતી હૈ. અબ ઉન જિમ્મેદારિયોંકા હમે સામના કરના હૈ ઔર અપને બડે બડે સવાલોકો હલ કરના હૈ. હમે ગરીબી કો દુર કરના હૈ, અનપઢન કો દુર કરના હૈ, ઔર આપ જાનતે હૈ કિતની ઔર મુસીબતેં હૈ જિસકો હમે દુર કરના હૈ.


હમે સારે દેશમે બહુત કુછ આર્થિક તરક્કી કરની હૈ, કારખાને ખોલને હૈ, ઘરેલુ ધંધે બઢાને હૈ, જિસસે દેશ કિ ધન-દૌલત બઢે – ઔર ઇસ તરહસે નહી બધે કિ વો થોડી સી જેબોં મે જાયે, બલ્કી આમ જનતાકો ઉસસે ફાયદા હો. હમે આઇન્દા આરામ નહી કરના, બલ્કી મેહનત કરની હૈ, એક્દુસરેકે સહયોગકે સાથ કામ કરના હૈ, તભી હમ અપને બડે સવાલો કો હલ કર સકેંગે.

– જવાહરલાલ નહેરુ (15 ઓગસ્ટ, 1947)

ઠંડી ની લ્હેરકી…

ઠંડી ની લહેર આવી ને ચોમેર પેસતી
સ્વેટર સ્કાફ ની લારી બજારે લાગતી
તાંપણાઓ ની તો ગોષ્ઠિ જ જામતી
સાંજઢળતી ને ઠંડી લ્હેરકીઓ પ્રસરતી
રસ્તામાં  પણ એકાંતતા ઘણી વધતી
વાતા પવનથી ઘરની બારીઓ ફફડતી
તિરાડ માંથી ઠંડી ઘરમાં જ વહેતી
એ.સી. ની સ્વિચ તો બંધ જ રહેતી
ધાબડા ને રજાઈઓ ની થપ્પીઓ વધતી
શિયાળા ની રાત્રીઓ બહુ લાંબી રહેતી
સૂરજની કિરણ શરીર તપાવતી
જાણે કે ઠંડી ને જ ભગાવતી
ચારમાસ તો જાણે આંગળીએ નચાવતી
ઠંડી છતાંય મને વ્હાલેરી જ લાગતી
શાકભાજી સહુ ઘરમાં આવતી
રોજ નવી વાનગીઓ થાળી માં પિરસાતી
શિયાળામાં શરદી ની ગોળીઓ વેંચાતી
વિક્સ અને વેસેલિન ની તો ધૂમ મચતી
નાહવામાં રજાઓ બહુ આવતી
મોડી સવારેય ઉંઘ બહુ આવતી
શાળા અને ઓફિસો નાં પર્યાણ માં
આળશ તો બહુ આવતી
ઠંડી ની લહેર આવી ને ચોમેર પેસતી
જિવન ને જાણે નવરંગ આપતી
ઠંડી મને ખૂબ વ્હાલેરી લાગતી

કંઠના કામણ

યાદ આવે કંઠના કામણ હજી
ને ઝરમરે શબ્દ નો શ્રાવણ હજી
હોઠ ની પ્યાલી ને લાલી ગાલ ની
ડેલીએ ડોકાય છે ફાગણ હજી
દિવસો જુદાઇ ના વસમા હતા
શ્વાસ મા ખેંચાઇ આવે રણ હજી
દુઃખ મારા જ્યા બધા ભુલી જતો
એજ લોકોના રહ્યા વળગણ હજી
વાત મીઠી કરી’તી એમણે
ઓગળે છે ટેરવે ગળપણ હજી
સુર્ય ડુબ્યો ને ક્ષિતિજ આથમી
કેમ પાછુ ના વળે એ ધણ હજી
શહેર આખુ જાણતુ સૌ ઓળખે
એમની બસ પોળમાં અડચણ હજી
એમના પગલા પડ્યા જે ધૂળમા
એની કઇ મળતી રહે રજકણ હજી
કેમ છો એવુય પુછે દુઃખમા
એટલા મળતા રહે સગપણ હજી
– ફિલિપ ક્લાર્ક